« τα βιβλία δεν περιέχουν τη ζωή, παρά μόνο τις στάχτες της »
Μαργκερίτ Γιουρσενάρ
Το Μετά τη φωτιά είναι το πρώτο βιβλίο ποίησης στην Ελλάδα που αξιοποιεί την τεχνολογία της επαυξημένης πραγματικότητας.
Η ποιήτρια Πέννυ Μηλιά και η εικαστικός Άννα Μελή, πραγματώνοντας μια επιθυμία χρόνων και ακολουθώντας την αγάπη τους για καινοτομία και πειραματισμό, συνεργάστηκαν με στόχο να δημιουργήσουν μια ποιητική συλλογή, με εξίσου ισχυρό εικαστικό, και δη ψηφιακό αποτύπωμα.
Το εξώφυλλο του βιβλίου και οι έξι εικόνες των ενοτήτων εμπλουτίζονται με πρωτότυπα τρισδιάστατα έργα, κειμενικά και εικονικά, που ζωντανεύουν στα ελληνικά και στα αγγλικά μέσα από την οθόνη της έξυπνης συσκευής σας με την εφαρμογή στη σελίδα pennymiliawriting.com.
Μπορούν οι δύο αρχέγονες τέχνες να συμπρωταγωνιστήσουν; Πού συναντώνται η παράδοση και η καινοτομία;
Ζευγαρώσαμε την Ποίηση, μια τέχνη as old as water, και την τελευταία Τεχνολογία, που μπορεί στο μυαλό πολλών να είναι σαν τσακωμένα ξαδέρφια. Φυσικά στην ουσία το ζευγάρι είναι συνομήλικο: είναι η Εικαστική τέχνη – μια δηλαδή εξίσου αρχαία, ίσως και αρχαιότερη από την Ποίηση- με τα πιο προηγμένα ψηφιακά τεχνολογικά μέσα, που συναντιούνται στην πιο σύγχρονη εκδοχή τους.
Η ιδέα ήταν το σύγχρονο και το αρχέγονο να συνυπάρχουν και να διαπλέκονται με την απεικόνιση μέσω της χρήσης της τεχνολογίας. Όπως και στην ποιητική συλλογή υπάρχουν μεγάλες αντιθέσεις και συνθέσεις: το παλιό και το νέο, το πρωτόγονο-αρχετυπικό και το καινούργιο, το παραδοσιακό και το πειραματικό, το διαχρονικό και το καινοτόμο.
Θέματα μεταμοντέρνας ποίησης και κυρίως ελεύθερος στίχος και διάλογος-ονειρική γραφή (κενά, παραξενιές στην ομοιοκαταληξία, στίχοι «κουτσοί», προφορικότητα, παρεκβάσεις) σχηματίζουν ενδιαφέρουσες συνθέσεις με πρωτόγονες-κλασικές-αρχετυπικές εικόνες επαυξημένης πραγματικότητας, απεικονίζοντας με σύγχρονο τρόπο διαχρονικά στοιχεία και ισχυρά πανανθρώπινα σύμβολα, όπως π.χ. η φωτιά, με μια αντιστροφή που ενισχύει την αντίστιξη και το ταίριασμα, χρησιμοποιώντας την πιο καινοτόμο τεχνολογία εικονογράφησης βιβλίου στις μέρες μας.
Τα τρισδιάστατα έργα, εκκινώντας από την δισδιάστατη λογική της σελίδας ενός βιβλίου ή μιας φωτογραφίας, επεκτείνονται στο διάστημα έξω και γύρω από το βιβλίο, σαν σημειώσεις-κλειδιά, σαν σχέδια κομμένα από το ίδιο χαρτί, σαν ζωντανές λέξεις-εικόνες-σύμβολα που αποκτούν σώμα και κίνηση μπροστά στα μάτια μας, σαν όνειρα. Έρχονται από το βάθος του Χώρου αλλά και του Χρόνου για να μας συναντήσουν ολοζώντανα στο Σήμερα, στο Τώρα και να ανασάνουν μαζί μας στον ίδιο αρχέγονο και διαχρονικό Ρυθμό.
Δεν μπορείς να ασχοληθείς με τον Χώρο χωρίς να ασχοληθείς και με τον Χρόνο. Το Ποίημα -ή το όνειρό του- δεν είναι στατικό ή άηχο. Αν έχει τρεις διαστάσεις, είναι ζωντανό. Αν είναι ζωντανό, έχει σώμα. Αν έχει σώμα, κινείται. Αν έχει σώμα, έχει και φωνή. Το βασικό στοιχείο τελικά που μας απασχόλησε ήταν ο Ρυθμός, «η απλή στίξη ασήμαντων και επαναλαμβανόμενων εντομών» (Roland Barthes, «Απόλαυση, γραφή, ανάγνωση»).
Ο στόχος έγινε πολύ συγκεκριμένος: να αντικατοπτρίζει τη συνολική αίσθηση, το ποιητικό περιβάλλον στο οποίο θα λέγαμε ότι γεννήθηκαν, μεγαλώνουν και κατοικούν τα ποιήματα ως σύνθεση και «ιστορίες» ταυτόχρονα. Η ποιήτρια τα επέλεξε έτσι ώστε να συνθέτουν και να απηχούν μια κοινή ατμόσφαιρα, να κινούνται σε έναν κοινό ρυθμό. Η εικαστικός δημιούργησε ένα περιβάλλον, έναν βιότοπο, που δεν πλαισιώνει απλά τα νοήματα και τις λέξεις αλλά τα μεταμορφώνει σε σχήματα και οπτικοποιημένα σύμβολα. Επιλέξαμε στοιχεία και φόρμες που ενώνουν, υπόγεια αλλά και φανερά, τα τρία βασικά στοιχεία του βιβλίου: τα ποιήματα -ως λέξεις, ιδέες και ιστορίες- τις τυπωμένες εικόνες του βιβλίου, όπου «φωλιάζουν» τα ψηφιακά έργα, και το τρισδιάστατο εικαστικό περιβάλλον -εικόνες, σχήματα, χρώματα και ρυθμός κίνησης.
Έτσι ο Ρυθμός – για παράδειγμα, πόσο γρήγορα ή αργά θα πετούν τα πουλιά και σε ποιο σχήμα, ή πώς, σε ποιά κατεύθυνση και με ποια κλίση θα περιστρέφεται ο επαυξημένος στίχος- έγινε ο καταλύτης. Είναι τελετουργικός, ονειροπόλος και αρχετυπικός, σύμφωνα με τη βασική αισθητική που επιλέχθηκε για το βιβλίο συνολικά. Με αυτό το κριτήριο, το εικαστικό περιβάλλον δεν αρκεί μόνο να είναι αισθητικά πρωτότυπο ή όμορφο ή πιστό στο πρωτότυπο, αλλά πρωτίστως να είναι σε μια οργανική σχέση με τα ποιήματα καθώς και με τις τυπωμένες εικόνες. Ακόμα και αρχικά επιλεγμένα σύμβολα ή ιδέες τροποποιήθηκαν για να συμβαδίζουν με την εννοιολογική και ιδεολογική παλέτα της συλλογής και κάποια νέα σύμβολα και κινήσεις επιλέχθηκαν ώστε να καλύπτουν κυρίως την τελετουργική- επιτελεστική ατμόσφαιρα.
Υπήρχε καθαρά στη διάρκεια της δουλειάς μας η αίσθηση ότι τελικά στήναμε ένα σκηνικό για τα γυρίσματα μιας ταινίας παρά μια εικονογράφηση με ψηφιακά μέσα. Μια ψηφιακή πλανοθεσία, μια αναπαράσταση γραμμικών και λεκτικών μορφών που «παίζουν ένα έργο» στις σελίδες της φόρμας του βιβλίου εν προκειμένω. Ένα είδος σκηνοθεσίας τσέπης που συνδέεται κατά κάποιο τρόπο με την έννοια του θεάτρου και της παράστασης-περφόρμανς. Χρησιμοποιήθηκαν τόσο οπτικά -κινηματογραφικά στοιχεία όσο και η ίδια η γραφή και κάθε σελίδα αντιμετωπίστηκε ως μια αυτόνομη σκηνή, με μεγάλη προσοχή στον «οπτικό» κινηματογραφικό ρυθμό, όπως και στον «οπτικό» ήχο. Αρμονία ή αντίστιξη στην επιλογή των εικόνων, των σχημάτων και του ρυθμού που αυτές εμφανίζονται, εξαφανίζονται και κινούνται σε όλες τις σκηνές. Η Ποίηση, το όνειρο και τα σύμβολα της συλλογής οπτικοποιούνται και φανερώνονται. Νιώθεις τη ροή, πετάς και αιωρείσαι κι εσύ μέσα στις σκηνές, «παίζεις» μαζί τους. Τα ποιήματα μπορεί να μην παράγουν πραγματικό ήχο, αλλά μπορείς να «ακούσεις τη φωνή» τους, επαυξημένη στον χώρο και σε ένταση, στον κόσμο που πλάστηκε Μετά τη φωτιά.
Ⓒ Πέννυ Μηλιά, με στοιχεία από τη διδακτορική διατριβή της Άννας Μελή* (Α.Σ.Κ.Τ. Αθήνας).
*Η Άννα Μελή είναι καλλιτέχνις και ερευνήτρια και γεννήθηκε το 1986 στην Αθήνα. Το 2021 ολοκλήρωσε τη διδακτορική της διατριβή στο Εικαστικό Τμήμα της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας (ΑΣΚΤ) με υποτροφία από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών. Έχει δίπλωμα Ζωγραφικής από το εικαστικό τμήμα της ΑΣΚΤ και Μεταπτυχιακό Δίπλωμα από το Ελληνογαλλικό Μάστερ «Τέχνη, εικονική πραγματικότητα και πολυχρηστικά συστήματα καλλιτεχνικής έκφρασης» μεταξύ της ΑΣΚΤ και του Πανεπιστημίου Paris-8. Το καλλιτεχνικό της έργο συνδυάζει την τυπογραφία, τα νέα μέσα και την αφήγηση. Έχει συμμετάσχει σε διεθνή συνέδρια και εκθέσεις. Από το 2015 είναι καλλιτεχνική υπεύθυνη του Artemis Studio στο Να Ικαρίας.